Tsja lieve lezers, misschien was het blog over Rwanda toch nog niet helemaal af. Een volledig beeld van dat land vol uitersten en contrasten – een somtijds duizelingwekkende tombola van idylle, wreedheden, liefde, intriges,
verraad, weelde, armoede, hoop, gefnuikte perspectieven, veerkracht en repressie* – valt natuurlijk niet te schetsen, maar de meeste van de bovengenoemde elementen kwamen, al was het maar terloops, aan de orde in de eerdere berichten uit Nyarutarama, Gacuriro en Zeist.
Het aanzien van Rwanda op het podium van de internationale gemeenschap** bleef evenwel tot dusverre onbelicht en die omissie zet ik graag recht.

Om enigszins luchtig te beginnen: u herinnert zich hoe Rwanda zich opwierp als sponsor van Arsenal FC en hoe dat in Nederland tot – op belerende toon gestelde – Kamervragen leidde. Want u begrijpt: die ene ambitieuze leerling in de Afrikaanse klas moet, zijn moeilijke jeugd ten spijt, natuurlijk wél netjes en in dankbaarheid aan de hand van meester Joël Voordewind blijven meelopen.

En u herinnert zich vast ook de te elfder ure verijdelde poging van het Verenigd Koninkrijk om asielzoekers tegen een ruimhartige vergoeding naar het gastvrije Land van Duizend Heuvels te sturen.***
Of ‘sturen’? Ja, u plaatst terecht een vraagteken bij die woordkeuze. ‘Deporteren’ past hier beter, immers: in dit onzalige plan was Rwanda niet bedoeld als tijdelijke bestemming waar vluchtelingen de afwikkeling hunner asielprocedure konden afwachten. Nee, het oogmerk was een enkele reis naar het Afrikaanse Paradijs van Duizend Heuvels met expliciete uitsluiting van terugkeer naar de Britse Hof van Eden.

Los van deze episodes heeft het internationale aanzien van Rwanda als braaf en ambitieus jongetje in de Afrikaanse klas gedurende de afgelopen jaren wel enige averij opgelopen. Maar wie ben ik (of wie zijn wij met ons koloniale verleden, het toeslagenschandaal, de pijnlijk tekortschietende afwikkeling van de Groningse aardbevingsschade en de gestaag afkalvende kwaliteit van ons onderwijs) om Afrikaanse landen als ‘jongetjes in een klas’ te benoemen?

Niettemin, ik noem hier Paul Rusesabagina (mensenredder in zijn rol als manager van Hotel des Milles Collines ten tijde van de Rwandese genocide en politiek opponent van Kagame), die gewiekst in de val gelokt is: hij dacht in een privéjet van Dubai naar Bujumbura te reizen doch eindigde in Kigali, waar hij vervolgens tot 25 jaar gevangenisstraf veroordeeld werd.
Die onverkwikkelijke kwestie kreeg onlangs een verrassende wending, zie de foto boven en de voetnoot onder dit bericht.****

Ik noem ook een recent vertrouwelijk VN rapport dat de Rwandese steun aan de M23 rebellengroep, een Tutsi-gezinde factie die actief is in het noordoosten van de ‘Democratic’ Republic of the Congo, bevestigt. Geruchten over die categorisch door Rwanda ontkende steun zoemden overigens al veel langer rond: eind 2012 belde Obama er al eens met Kagame over.

De situatie in North Kivu District wordt bepaald door een mismoedig stemmend amalgaam van historisch bepaalde etnische conflicten, rivaliserende rebellengroepen, de grootschalige maar totaal vastgelopen VN missie MONUSCO en de ontregelende aanwezigheid van goud, koper, coltan, cassiteriet en wolfraam in samenhang met het ontbreken van enig centraal gezag of bestuur.
Het leeuwendeel van de handel in delfstoffen en zeldzame aardmetalen loopt daarom langs ongecontroleerde illegale lijnen. In dat verband gaf, tijdens een etentje ‘in betere Tutsi kring’, de Rolex om de pols van die ene zelfbewuste, laat binnenvallende tafelgast die naar zijn eigen zeggen ‘iets in de mineralen’ deed mij te denken.

Om eerlijk te zijn: zelf ben ik nooit bij Gisenyi de grens naar Goma in DR Congo overgestoken. Mocht u toch een uitstapje naar die stad overwegen, weet dan dat het Mbiza Hotel niet langer voor u beschikbaar is: het is in zijn geheel afgehuurd voor huurlingen van de Wagner Group (ja, lieve lezers, ook in Afrika doet de Wagner groep haar zegenrijk werk, en dat vooral op plaatsen waar goudmijnen in de buurt zijn). De Keniaanse krant ‘The EastAfrican’ meldde kort voor kerst 2022 de landing van een chartervlucht met het eerste contingent ‘mercenaries’ uit Roemenië, Bulgarije, Georgië en Belarus. Hun aanwezigheid zal de stabiliteit in de regio ongetwijfeld flink doen toenemen, maar misschien moet u uw bezoek aan de hoofdstad van North Kivu District tóch nog even uitstellen: op 24 januari 2023 vuurde de Rwanda Defence Force een raket af op een Sukhoi-25 van de Congolese luchtmacht tijdens de nadering voor baan 35 van Goma International Airport. Die raket miste – al of niet bewust – op een haar na doel maar het incident gaf mij, net als het eerder genoemde Rolex horloge, te denken.*****

Mocht u niettemin mijn reisadvies wat ál te paternalistisch vinden, zelfs het geloof van paus Franciscus in de veiligheid van Goma als reisbestemming wankelde: de stad werd vlak voor het begin van zijn reis naar DR Congo en Zuid-Soedan in februari 2023 uit het reisschema geschrapt.

Werkelijk? De reiskoorts naar Goma en haar avontuurlijke achterland met de actieve vulkaan Nyiragongo krijgt u tóch te pakken? Ja, dan rest mij niets anders dan licht hoofdschuddend nederlandwereldwijd.nl te citeren:

“Gaat u toch naar dit gebied? Dan is dit uw eigen verantwoordelijkheid. Het ministerie van Buitenlandse Zaken kan u niet of waarschijnlijk niet helpen als u in de problemen komt.”

Prachtig, dat ‘niet of waarschijnlijk niet’. Zo blijft, ondanks alles, de deur naar de hoofdstad van Noord Kivu op een kiertje staan.

* Zoekt u bijvoorbeeld even op Wikipedia naar het lot van journalist John Williams Ntwali of zanger Kizito Mihigo. Zoals u waarschijnlijk al bevroedde: beiden zijn niet meer onder ons.

** Met die ‘internationale gemeenschap’ doel ik dan vooral op wat wij – met een lichte maar onmiskenbare ondertoon van superioriteit en eigendunk – aanduiden als ‘de westerse wereld’. Afrika valt daar niet onder, want dat continent ligt grotendeels ten oosten van de meridiaan van Greenwich. Weliswaar liggen Australië, en landen als Japan en het Koninkrijk der Nederlanden, óók op het oostelijk halfrond, maar dat is anders.
Om iedere verwarring uit te sluiten, volgt hier de officiële definitie van het Centraal Bureau voor de Statistiek:

Westers:
Persoon met als migratieachtergrond een van de landen in Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, en Indonesië en Japan.

Niet-westers:
Persoon met als migratieachtergrond een van de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije.

Kijk, dat geeft houvast: ontmoet u in de Amsterdamse Kalverstraat een Eskimo uit Groenland, dan is dat dus een westerling. Drinkt u daarentegen thee met onze koningin, dan verkeert u in gezelschap van een niet-westerse vrouw.
Zo, dat is opgehelderd, we kunnen weer verder. 

*** In de avond van 14 juni 2022 stond de gecharterde Boeing 767 van Privilege Style (die naam heb ik niet verzonnen) al klaar voor vertrek en waren de bedden in het Hope Hostel (deze naam heb ik evenmin verzonnen) te Kigali al opgemaakt toen – na een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens – ook de allerlaatste bootvluchtelingen van boord werden gehaald.

**** Na zijn veroordeling tot 25 jaar gevangenschap en zijn tweejarige detentie in Kigali is Paul R., drager van de Amerikaanse Presidential Medal of Freedom, sinds 30 maart 2023 weer ‘thuis’ in Texas. De foto boven dit bericht is genomen door zijn aangenomen dochter Carine Kanimba (Carine en haar zus Anaïse werden opgenomen in het gezin van Paul R. omdat hun biologische ouders de genocide niet overleefden) kort voor hun aankomst in San Antonio.

U vraagt in hoeverre de gratieverlening door de president van Rwanda ingegeven is door Amerikaanse diplomatieke druk (Blinken bezocht Rwanda in augustus 2022), het veiligstellen van internationale fondsen (het Land van Duizend Heuvels ontving in 2021 1,3 miljard dollar aan buitenlandse hulp op een bevolking van 13,5 miljoen zielen) of een diepgevoelde wens tot verzoening (‘reconciliation’ is een element dat een prominente rol speelt in het post-genocide beleid van Rwanda)?
Dat oordeel over de strateeg Kagame, gewaardeerde lezers, laat ik graag aan u.

***** Voor wat meer achtergrond: door de ligging pal naast de grens met Rwanda voert het aanvliegpad van baan 35 van Goma Airport door het Rwandese luchtruim. Iedere niet-civiele Congolese vlucht naar Goma vereist daarom goedkeuring vooraf van de Rwandese autoriteiten.
Dat Congo niet altijd zin heeft om zich in zijn militaire kaarten te laten kijken, daar kunt u zich iets bij voorstellen. En dat niet aangemelde vluchten voor Rwanda een voortdurende bron van irritatie zijn, is evenzeer te begrijpen.

De werkelijke toedracht staat natuurlijk niet in de krant. Laat ik daarom volstaan met te melden dat de Congolese autoriteiten weliswaar in eerste aanleg heel verontwaardigd opstoven, maar dat hun uiteindelijke reactie op het incident met de Sukhoi-25 veelzeggend geserreerd is gebleven. Onze koffers hoefden we dus niet voortijdig te gaan pakken, en dat was wel plezierig.