Terwijl de BBC zojuist meldt dat de door Rwanda gesteunde rebellengroep M23 de stad Masisi* in DR Congo heeft weten te bevrijden, eerst nóg meer opbeurend nieuws in de vorm van enkele reiservaringen van – opnieuw – een trip naar het fascinerende Lake Kivu**.
Net buiten Kigali de eerste aapjes langs de weg, een hoog opgetaste vrachtwagen met gebroken vooras, dikke mist en zware regen in de bergen, opleggers met zeecontainers uit de haven van Dar es Salaam die stapvoets bergop rijdend gewoon nog vijf keer terugschakelen terwijl de zware diesel van onze Toyota al diep onderin het toerengebied van de laagste versnelling voortploetert in afwachting van dat ene geschikte moment om op de smalle tweebaans weg vol haarspeldbochten enigszins verantwoord in te halen, plotselinge felle opklaringen, slechts één politiecontrole, uitbundig bloeiende mimosa, een op een haar na gemist losgebroken kalf en natuurlijk die voortdurende, welhaast hallucinante, reeks diorama’s die zich binnen de omlijsting van de voorruit ontrolt. Een onderhoudende en voorspoedige rit kortom.
Dat alles eindigde in dit serene beeld:

Een paar uur later reden we na een nogal teleurstellende maaltijd in het aardedonker terug naar ons hotel. De naam van de betrokken uitspanning – Hakuna Matata – indachtig, trachtten we onze wrevel over het ongelukkig verlopen diner te onderdrukken totdat opeens een vreemde ovale oranje-rode vlek aan het inktzwarte zwerk de aandacht trok. De maan beschenen door de zon achter de kim? Dat was nauwelijks voorstelbaar. En de maan kan toch überhaupt niet zo laag in het noorden aan de hemel staan? Of is dat nabij de evenaar anders? Toen bij nadere beschouwing vorm en kleur van het schijnsel steeds een beetje bleken te veranderen, werd ons duidelijk wat u natuurlijk allang vermoedde: het was vuurgloed die weerkaatste tegen de dampen uit de borrelende en pruttelende krater van de Nyiragongo.***
Dan, lieve lezers, is het nu na de eerdere aankondiging in Deel 50 werkelijk de allerhoogste tijd om over mijn bedevaart naar Mulundi te berichten.
Om te beginnen een beknopte historische schets: al in 1959 werden de Tutsi’s, eeuwenlang de gezaghebbende, aristocratische minderheid in Rwanda, met stilzwijgende steun van de toenmalige Belgische kolonisator en de invloedrijke Rooms Katholieke Kerk van hun geboortegrond verdreven. Velen van hen vonden een onderkomen in het buurland Uganda.

Toen zij ook daar – primair omdat hun succes in de veeteelt afgunst bij de regering van Obote opriep – niet langer welkom waren, ontstond onder leiding van Fred Gisa Rwigema en Paul Kagame de rebellenbeweging Rwanda Patriotic Front (RPF).
Generaal Fred Rwigema, die bekend stond als een charismatisch man die op handen gedragen werd door zijn manschappen, verraste op 1 oktober 1990 het Hutu regime door met 10.000 RPF strijders het Noorden van Rwanda binnen te vallen. Het Rwandese leger had daar nauwelijks een antwoord op: de berichten over de voor generaal Rwigema noodlottige tweede dag in oktober vermelden slechts de aanwezigheid van twee verkenningsvoertuigen van het Rwandese leger die al snel door het RPF, verschanst in de heuvels boven de theevelden rond Mulindi, werden uitgeschakeld. Niettemin kwam Fred Rwigema op die dag door een fataal schot in zijn nek om het leven.

Volgens de officiële geschiedschrijving ging het hier om een ‘stray bullet’. In alle eerlijkheid: dat klinkt niet heel geloofwaardig, temeer omdat enkele weken later – toen Kagame de RPF leidersrol van Fred Rwigema had overgenomen – de majoors Bayingana en Bunyenyezi in staat van beschuldiging werden gesteld voor het beramen van een aanslag op generaal Rwigema, waarna beiden onder eveneens nooit volledig opgehelderde omstandigheden op 23 oktober ook het leven lieten.
Nu, zo is het wel even genoeg over de pre-genocide geschiedenis dunkt me. Dat Kagame’s RPF vervolgens aan een langzame doch gestage opmars naar Kigali begon is immers genoegzaam bekend.
Niettemin hoop ik – fijn overigens dat u er nog bent! – dat ondanks een Word Count die al op 907 staat er nog ruimte is om te vertellen over mijn tocht naar Mulindi.
In het corruptie-vrije Rwanda begon die tocht met het boeken van kaartjes voor het National Liberation Museum via het Irembo Portal****; een perfide museum suppoost zou het geld (RWF 10.000 voor mij als Mzungu en RWF 2.000 voor mijn Rwandese metgezel) anders maar in zijn eigen broekzak steken, en tegen die verleiding moet hij (m/v) natuurlijk door de Staat beschermd worden, u begrijpt die overweging.
Eenmaal in de regio aangekomen voerde een lange rechte weg door de theevelden …
… ons uiteindelijk via een bochtig en steil tracé naar een compound op de top van een heuvel met een charmante theeverwerkingsfabriek en een megalomaan gebouw dat nogal uit de toon viel in de overigens zo lieflijke omgeving. Het National Liberation Museum bleek zó groot dat het niet op één foto paste:
Onze gids Alfonsina verifieerde eerst of wij onze toegang wel via Irembo hadden voldaan om ons daarna te vertellen dat het museumgebouw, waarvan de eerste steen door Paul Kagame himself op 17 dec. 2012 was gelegd, nog niet was ingericht. U leest het goed: we mochten wel naar binnen maar troffen daar slechts de ene na de andere lege zaal aan – gedrieën dolen door holle ruimtes, een reusachtig auditorium zonder interieur en de kale gift shop (wat zou je daar trouwens hebben willen kopen, een poppetje van een RPF vrijheidsstrijder voor de kinderen of een ‘in memoriam’ plaquette ter nagedachtenis van Fred R. voor thuis boven de open haard?), het was een Kafkaëske ervaring.
Maar dit was niet alles. Als we elk nog eens RWF 5.000 zouden betalen – en ja, dat hadden we ook heus via Irembo kunnen voldoen, al herinnerden we ons niet die optie in het menu voor ‘Visiting Museums, Mausoleums And Memorials’ gezien te hebben – dan konden we ook de aanpalende gebouwen, zoals deze bungalow …

… bekijken én de twee ondergrondse, in mijn ogen tamelijk primitieve, schuilplaatsen van Kagame (inderdaad twéé, bedoeld om de vijand in verwarring te brengen) waarvan deze de meest fotogenieke ingang had:
Bovenstaande foto’s geven aan dat we ons daar bovenop die zondoorstoofde heuvel bij Mulindi gehaast hebben om die extra 10k contant te voldoen, en ook dat dat een uitermate goed renderende investering is gebleken.
Overigens, ‘s nachts hier in het corruptie-vrije Rwanda schrik ik nog wel eens wakker bij het beeld van Alfonsina, die bij haperend internet niet aflatend probeert onze 10k in de staatskas van Irembo te storten.
Maar ter zake nu, het gaat hier tenslotte niet over mijn nachtrust, maar over de schuilplaats van de RPF leider: onder het langwerpige afdak op de foto hierboven voert een neerwaartse trap naar deze spartaanse ruimte:
Kagame is een Tutsi en dus een lange man. Toch bezwoer onze gids ons – we kregen inmiddels echt een band met haar – dat deze tafel en stoel, die in een kinderkamer niet zouden misstaan, daadwerkelijk door de huidige president van de Republiek Rwanda gebruikt zijn. Met het beeld van een dubbelgevouwen jeugdige versie van de huidige president, bekwaam zijn strategische opmars plannend achter dat houten bureautje in een krap bemeten schuilkelder neem ik, lieve lezers, afscheid.
Vaart allen wel!
* Masisi, een regionale hoofdstad met 40.000 inwoners, ligt op 80 km van de grens met Rwanda. Het idyllisch gelegen Masisi is sinds 1993 vrijwel onafgebroken onderwerp van oorlog en bruut geweld geweest, maar is dus nu gelukkig door M23 bevrijd. Het hogere doel achter die bevrijding heeft alles te maken met de beoogde bescherming van de Tutsi gemeenschap aldaar (tijdens de genocide in Rwanda vluchtten zo’n 600.000 Tutsi’s naar de Masisi regio) en uiteraard niets – ik benadruk: absoluut niets – met de levendige illegale handel in goud en coltan in dat gebied.
** Uitgestrekt, bijna altijd spiegelglad, onvoorstelbaar diep en drijvend op een enorme bel methaangas.
*** De laatste uitbarsting van de Nyiragongo vond plaats in mei 2021 en joeg middenin de coronaperiode duizenden vluchtelingen over de formeel gesloten grens van Congo naar Rwanda. Dankzij het krachtige beleid van Paul Kagame stopte de lavastroom vlak voor de grens met het Land van Duizend Heuvels. Overigens werd dankzij datzelfde krachtige beleid die onverwachte stroom Congolese vluchtelingen destijds bekwaam opgevangen en in quarantaine geplaatst. Ook tijdens de uitbraak van achtereenvolgens ebola, corona en recent het Marburg virus heeft Rwanda overtuigend aangetoond zijn zaken op orde te hebben. Hulde dus aan MIDIMAR, het Ministry of Disaster Management and Refugee Affairs.
**** Irembo (zie irembo.gov.rw) is het digitale overheidsportaal van Rwanda voor vrijwel álles, dus ook voor museum tickets, de aanvraag van een ISBN voor een te publiceren boek of de aanschaf van stierensperma. Afgaande op mijn persoonlijke ervaringen werkt de applicatie snel en voortreffelijk, al vermoed ik wel dat het systeem niet door de beugel van Aleid Wolfsen zou kunnen.
Mooi je verhalen weer te lezen Jan. Ze werden gemist. Een mooie tijd in Rwanda gewenst
Beste Jan,
Beste Jan,
Een dag rijden voor een slechte maaltijd en een leeg museum, daar dan toch boeiend en de lezer vasthoudend over vertellen is Kunst.
Je zou een groot columnist kunnen worden.
Overigens, in Deventer heb je een speelgoed museum alwaar men 7,50 entree pp vraagt (10.746 RWF) en dat is veel meer voor een ingezetene dan Rwanda doet voor die van haar en dan nog minder ten toon stelt dan een gemiddelde kringloopwinkel. ook dat is kunst.
Met een hartelijke groet,
Ton.
Dag Jan, dank voor weer een mooi verhaal. Wat een prachtig land.
Zijn er nog plannen om de vulkaan te bezoeken? Of is dat een riskante onderneming?
Even navigerend door de Rwandese overheidssite heb ik vast kunnen stellen dat dit een stuk eenvoudiger is dan in de overheidssites in Nederland. in 3 klikken kan je scheiden, je aanmelden al wees of een transportvergunning aanvragen.
Of je hem dan weer snel binnen hebt is een ander verhaal schat ik zo in. Nog een fijne reis.
Hallo Jan, het was weer een genoegen om over jouw belevenissen te lezen, gelardeerd door jouw unieke kijk op het verleden en heden van Rwanda.
Ik heb de tekst 2x gelezen, zoekend naar de verklaring voor de foto met de ijslollies. Maar waarschijnlijk zoek ik er teveel achter, tegelijkertijd is het zeldzaam dat er een foto verschijnt zonder corresponderende tekst. Ik ben ervan overtuigd dat jij zelfs over ijslollies een intrigerend verhaal kan produceren.
Een goede reis nog, Eric
Je hebt gelijk Eric, er staat inderdaad geen verborgen verwijzing naar ijslollies in mijn bedevaartstekst; ik vond het vanwege dat ‘proudly made in Rwanda’ gewoon een grappig plaatje.
Maar je punt is terecht, de afbeelding heb ik daarom subiet vervangen door een toepasselijker foto van theevelden, waarbij ik hoop dat de rijkdom aan groentinten een beetje overkomt.
Dank voor je reactie en een hartelijke groet vanuit Kimihurura,
Jan.